نخستین ساکنان مشهد چه کسانی بودند؟ 
همسر شهیدتوسلی: ابوحامد انتخاب و افتخار من است 
حکایت تاریخ صدساله مسجد جعفری در خیابان توحید
بنای مسجد جعفری در حاشیه خیابان توحید، نمودار بخشی از تاریخ زنده مشهد است. طبق مستنداتی که از این مسجد در اوقاف موجود است و اهالی از آن اطلاع دارند، این مسجد چیزی حدود یک قرن قدمت دارد؛ گرچه بنای فعلی آن را در سال ۱۳۸۰ هجری قمری (۱۳۳۸ هجری‌شمسی) یکی از معتمدان محله توحید به نام حاج‌باقر رفیعی بازسازی کرده است.
اکنون از قدیمی‌های محله توحید، آن‌هایی که عمرشان به بیش از ۷۰، ۸۰ سال برسد، افراد زیادی باقی نمانده‌اند. در حالی که این مسجد قدیمی، قصه‌های پنهان زیادی دارد که اهالی آنها را ازبر بوده اند و حالا جوان‌تر‌ها به‌خوبی نمی‌توانند در این‌باره صحبت کنند.
این مسجد صدساله بخشی از تاریخ مشهد است که در سال‌های گذشته قدوم مبارک خیلی‌ها صفایش را دوچندان کرده است. به گفته هیئت‌امنا، افرادی مانند شیخ‌احمد کافی، واعظ معروف مشهدی و پیش از آن پدرش به‌دلیل اقامت در کوچه‌زردی، نمازهایشان را در همین مسجد اقامه می‌کرده‌اند. ما هنوز هم برای شنیدن تاریخ مسجد، مشتاق هستیم و هرخاطره و ماجرایی که اهالی تعریف کنند، به چاپ خواهیم رساند.
فعالیت جوان‌ها ممنوع!
نزدیک اذان ظهر است و مردم محله به‌ویژه مسن‌تر‌ها درحال وارد شدن به مسجد جعفری هستند. پیرمردی بسیار کهنسال با پشت خمیده به‌زحمت از موتوربرقی کوچکی پیاده و وارد مسجد می‌شود و توجه ما را به خود جلب می‌کند. ما هم پشت سر او وارد حیاط بزرگ و باصفای مسجد می‌شویم و خادم مسجد جعفری را می‌بینیم که در آشپزخانه واقع در ایوان، پشت کتری‌های بزرگ درحالِ جوشیدن نشسته است. آفتاب نیم‌روزی هم خود را روی استکان‌ها و نعلبکی‌های شسته‌شده می‌کشاند.
حاج‌علی‌اصغر حسینی، هفتادوهفت‌ساله و اصالتا تربتی است. او در بیان خاطره شروع خدمتش در این مسجد، می‌گوید که هشت‌سال پیش که برای زیارت به مشهد آمده است، در اتفاق شیرینی، افتخار خدمتگزاری به این مسجد را در محله‌ای نزدیک به حرم پیدا می‌کند:دخترم آن زمان ساکن یکی از محله‌های مشهد بود و می‌دانست که من به دلیل سن بالایم، دیگر توان کشاورزی ندارم. او پیشنهاد ماندن در این مسجد را به من داد و گفت این مسجد، خادم می‌خواهد و من خشنود از افتخار همسایگی با امام‌رضا (ع) این مسئولیت را پذیرفتم.
او می‌افزاید: در این مدت، این افتخار را داشته‌ام که با وجود سن بالا، به نمازگزاران این مسجد خدمت کنم و همسرم که سن‌وسال کمتری دارد، بار خیلی از کار‌ها را که من نمی‌توانم انجام دهم، بردوش می‌کشد.آقاسید درباره برنامه‌های مسجد نیز توضیح می‌دهد: فعالیت‌های این مسجد شامل سه وعده نماز و برنامه‌های مناسبتی در ایام مذهبی و برنامه هیئت جعفری‌ها در هرشب جمعه و هیئت بیت‌الاحزان در صبح‌های جمعه است.
او می‌گوید: هیئت جعفری از هیئت‌های بسیار قدیمی این محله است؛ هیئتی که با توجه به آنچه در تابلوی سردر مسجد آمده، آن را حاجی‌بحری در سال ۱۳۵۰ هجری قمری (۱۳۱۰ شمسی) تاسیس کرده است.
وی می‌افزاید: تابلو‌ها و علم قدیمی مسجد، متعلق به همین هیئت است. از طرفی آنها هرهفته برنامه روضه، منبر و سینه‌زنی و زیارت عاشورا در مسجد برگزار می‌کنند.
در صحبت با حاج‌آقای حسینی متوجه می‌شویم در این مسجد نه پایگاه بسیجی فعال است، نه کانون فرهنگی و نه هیچ برنامه فرهنگی دیگری. او می‌گوید: مسجدی‌های اینجا تمایل زیادی به ورود جوانان و انجام فعالیت‌های فرهنگی توسط آنها ندارند و بیشتر ترجیح می‌دهند در مسجد، فعالیت‌های مذهبی انجام شود، چون ما در این محله، مسجد فعال فرهنگی هم داریم که فعالیت‌هایش بسیار گسترده‌تر از این مسجد است و جوان‌ها بیشتر در آنها رفت‌وآمد می‌کنند، اما پاسخ اعضای هیئت‌امنا درباره دلیل حضور نداشتن جوانان در مسجد و انجام نشدن کار‌های فرهنگی این است: هرجایی قانونی دارد و اینجا هم از ابتدا مسن‌ها رفت‌وآمد می‌کرده‌اند و اعضای هیئت‌امنا با حضور و فعالیت جوانان در این مسجد، موافق نیستند.
موقوفه آقا علی
وارد شبستان مسجد می‌شویم. وسیع است و پرنور. این نور از پنجره‌های دورتادور شبستان منشأ می‌گیرد و فضایی دلباز و روشن می‌سازد. نمازگزاران به پیشواز نماز ظهر رفته‌اند. در دوطرف شبستان، روبه‌روی هم دوعلم زیبا چشم‌نوازی می‌کند.
یکی علم هیئت قدیمی جعفری و دیگری علم هیئت بیت‌الاحزان و چه مکانی بهتر از مسجد برای قرار گرفتن این علم‌ها؟ تابلو‌های عکس بسیار قدیمی که گویا روایت‌هایی تاریخی از زندگی ائمه هستند، در کنار تابلوی عکس چند شهید قرار گرفته. تابلوی قدیمی دیگری نیز به‌زیبایی نام هیئت جعفری را در میان گل‌ها، گلدوزی کرده است.
کاظم مهدوی و احمد کمالی از اعضای هیئت‌امنای مسجد جعفری و «لایینی»، صاحب سوپرمارکت نزدیک مسجد، با توجه به شنیده‌های خود از قدیمی‌های محله، ما را برای گفتن از تاریخ مسجد همراهی می‌کنند: آن زمان شخصی به نام آقا‌علی، قسمتی از ملکی بزرگ را خرید و آن را وقف مسجد جعفری (کوچه زردی سابق) کرد. آقا‌علی برای مخارج مسجد هم تدابیری اندیشیده بود. او دوسه هکتار باغ انگور در خیابان مطهری‌شمالی فعلی داشت که آن را نیز وقف مسجد کرده بود تا برای مخارج مسجد مانند تعمیرات و هزینه‌های آن مثل دستمزد پیش‌نماز و روضه‌خوان و... استفاده شود.
آنها می‌گویند در سال ۱۳۸۰ هجری قمری (۱۳۳۸ هجری‌شمسی) مسجد جعفری را یکی از معتمدان محله توحید به نام حاج‌باقر رفیعی بازسازی می‌کند و از آن حالت تخریبی بنای قدیمی‌اش درمی‌آورد. پس از بازسازی و با گذر از واقعه بزرگ انقلاب، بنیاد بسیج مستضعفان، خانه بهایی‌های ساکن در خیابان توحید را که کنار مسجد بود و به حدود ۴۰۰ متر می‌ر‌سید، مصادره می‌کند و سپس اهالی، آن را می‌خرند و وقف مسجد می‌کنند. گسترش صحن حیاط فعلی مسجد، مربوط به همان دوره است. در آن زمان، از سرویس‌های بهداشتی و فضایی که برای آشپزخانه فعلی مسجد استفاده می‌شود، نیز بهره‌برداری می‌شد.
کمالی در ادامه صحبت‌ها، این را هم اضافه می‌کند: حدود پنج‌سال پیش زن و شوهری از اهالی همین محله، منزل صدمتری خود در کوچه مسجد را وقف کردند که البته هنوز اوقاف برای این ملک و کاربردش در مسجد، تعیین‌تکلیف نکرده است.
معتادان و سارقان؛ در کمین مسجد
یکی از مشکلات مسجد، گلایه از ناامنی‌هاست. خادم مسجد در این‌باره می‌گوید: چندسال پیش که سفری کوتاه به نهبندان داشتم، چندمعتاد وارد مسجد شده و به وسایل سرویس بهداشتی آن هم رحم نکرده بودند.حاج‌آقای حسینی می‌افزاید: به دلیل تخریب ملک‌های کوچه توحید، پاتوق‌های زیادی برای معتادان فراهم شده است و آنها از این قضیه سوءاستفاده می‌کنند.
کاظم مهدوی نیز می‌گوید: دوسه سال پیش هم سارقان تکه‌هایی از علم قدیمی هیئت جعفری را سرقت کردند که همان چندتکه کوچک به دلیل قدمت بالایش، ۴۰ میلیون تومان می‌ارزید. خوشبختانه با همت نیروی‌انتظامی، این قطعات از سارقان پس گرفته شد.او یادآوری می‌کند: صاحب این علم از ابتدا هیئت جعفری نبوده است و خانواده‌ای به نام شریفی که خود آنها هم از اعضای این هیئت هستند، چندسال پیش آن را به این هیئت اهدا کردند.
علم‌ها؛ مشخصه مسجد جعفری
مسجد جعفری واقع در نبش خیابان توحید ۶ که در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی ساخته شد، در ابتدا به دلیل واقع شدن در حاشیه کوچه زردی، به مسجد کوچه زردی مشهور بود. این مسجد را بعد از انقلاب، آقای حسین رفیعی بازسازی کرد و به مسجد جعفری مشهور شد.
پظرفیت آن بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ نفر است. کل زمین موقوفه مسجد، حدود ۹۰۰ مترمربع است که ۲۱۰ مترمربعش متعلق به زیربنا و بقیه صحن حیاط مسجد است که در آن یک حوض نسبتا بزرگ وجود دارد. فعالیت‌های مسجد بیشتر فرهنگی و مذهبی است و دارای یک هیئت مذهبی به نام هیئت جعفری است. مشخصه مسجد، وجود علم‌های عزاداری سیدالشهدا (ع) در آن است. این مسجد هیئت‌امنایی اداره می‌شود. *
* شناسایی و وجه تسمیه معابر، محلات و اماکن عمومی بافت قدیم شهر مشهد، دکتر محمدرحیم رهنما
این گزارش شنبه ۲۹ فروردین در شماره ۱۴۸ شهرارا محله منطقه دو چاپ شده است
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
